Маърифати ҳуқуқӣ – ин тарбияи ҳамаи шаҳрвандон ва шахсони мансабдор дар бораи зарурати риояи қатъӣ ва устувори меъёрҳои ҳуқуқ, муносибати тоқатнопазир ба ҳама гуна далелҳои вайрон кардани қонун мебошад. Дар ин бора Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон борҳо ёдовар шудаанд.
Мо пешниҳоди маводҳоро дар мавзӯи маърифати ҳуқуқӣ идома медиҳем.
Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон борҳо зикр кардаанд, ки суботи ҷомеа ва рушди кишвар аз сатҳи тарбияи ҳуқуқии шаҳрвандон вобастагии калон дорад. Дар ин бора Сарвари давлат, аз ҷумла, дар паёмҳои худ ба Парлумони кишвар солҳои 2001, 2007, 2008, 2016, 2018, 2023 таъкид намудаанд.
Бо ин мақсад чунин санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ ба имзо расидаанд: 9 апрели соли 1997 – Фармони Президенти ҶТ «Дар бораи сиёсати ҳуқуқӣ ва таъмини тарбияи ҳуқуқии шаҳрвандони Ҷумҳурии Тоҷикистон», 22 августи соли 1997 – Қарори Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи баъзе чораҳои беҳтар намудани тарбияи ҳуқуқии шаҳрвандон ва кори ҳуқуқӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон», 12 июни соли 2001 – «Барномаи Системаи давлатии омузиши ҳуқуқи инсон дар Ҷумҳурии Тоҷикистон», 29 апрели соли 2009 – «Барномаи таълим ва тарбияи ҳуқуқии шаҳрвандони Ҷумҳурии Тоҷикистон барои солҳои 2009-2019», 3 декабри соли 2012 – «Барномаи таълим дар соҳаи ҳуқуқи инсон барои солҳои 2013-2020», 27 ноябри соли 2019 – «Барномаи таълим ва тарбияи ҳуқуқии шаҳрвандони Ҷумҳурии Тоҷикистон барои солҳои 2020-2030», 5 августи соли 2023 – «Стратегияи миллии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар соҳаи ҳифзи ҳуқуқи инсон барои давраи то соли 2038», 30 декабри соли 2023 – Фармони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи Соли маърифати ҳуқуқӣ эълон кардани соли 2024».
Сарвари давлати мо муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон 23 сентябри соли 2025 дар мубоҳисаи сессияи 80-уми Маҷмаи Умумии СММ дар Ню-Йорк суханронӣ карда, пешниҳод намуданд, ки Соли байналмилалии маърифати ҳуқуқӣ эълон карда шавад.
Мо бахши «Маърифати ҳуқуқӣ» - ро идома медиҳем ва имрӯз дар бораи он, ки чаро ронандагон аксар вақт аломатҳои «Истодан манъ аст» ва «Таваққуф манъ аст»-ро риоя намесозанд, суҳбат мекунем.
***
Милитсияи Душанбе танҳо дар се рӯз (аз 1 то 4 сентябри соли 2025) беш аз 300 ронандаро дар доираи амалиёти «Истгоҳ», ки ба пешгирии таваққуфи нодурусти мошинҳо ва танбашавии воситаҳои нацлиёт дар кӯчаҳои пойтахт равона шуда буд, ҷарима баст. Дар ин бора РВКД шаҳри Душанбе хабар дод. Тавре ин ниҳод зикр кардааст, вайронкунандагони қоида тибқи моддаи 324 (нақзи талаботи аломатҳои роҳ ва Қоидаҳои ҳаракат дар роҳ) Кодекси ҳуқуқвайронкунии маъмурии ҶТ ба ҷавобгарӣ кашида шуда, мошинҳояшон ба муддати аз се то ҳафт рӯз ба ҷаримагоҳ фиристода шуданд.
Милитсияи пойтахт зикр намуд, ки сабабҳои асосии тамбашавии нақлиёт дар шаҳр зиёд шудани шумораи мошинҳо, таъмири кӯчаҳо, инчунин таваққуф дар ҷойҳое, ки иҷозат дода нашудааст, аз ҷумла дар қаторҳои дуюм ва сеюми роҳ мебошанд. Хусусан аксар вақт қоидаҳоро ронандагони нақлиёти ҷамъиятӣ вайрон мекунанд – онҳо мусофиронро берун аз истгоҳҳо ва дар хатҳои ҳаракати роҳ савор мекунанд ва мефароранд.
Дар доираи амалиёти «Тамбашавӣ дар роҳҳо» дар шаҳри Душанбе моҳи ноябри соли 2024 беш аз 1000 воситаи нақлиёт боздошт шуданд: соҳибони онҳо Қоидаҳои ҳаракати роҳро вайрон кардаанд. Ин мошинҳо ба таваққуфгоҳҳои махсус интиқол дода, ронандагонашон ҷарима шуданд, хабар медиҳад Раёсати Бозрасии давлатии автомобили Вазорати корҳои дохилии Ҷумҳурии Тоҷикистон (РБДА ВКД ҶТ).
Тибқи маълумоти РБДА ВКД ҶТ, дар Тоҷикистон як қатор вайронкуниҳои маъмултарини Қоидаҳои ҳаракат дар роҳ (ҚҲР) вуҷуд доранд, ки ронандагон содир мекунанд. Аз ҷумла:
- баланд кардани суръати ҳаракат;
- гузаштан дар чарғаки сурх;
- роҳ надодан ба пиёдагард дар гузаргоҳ;
- пеш гузаштан аз мошини дигар дар ҷои манъшуда;
- истифодаи дастгоҳҳои мобилӣ ҳангоми рондани автомобил;
-вайрон кардани қоидаҳои интиқоли кӯдакон;
- риоя накардани қоидаҳои истодан ва таваққуф кардан.
Қоидавайронкунии охирин, яъне риоя накардани қоидаи истодан ва таваққуф кардан яке аз вайронкуниҳои ба истилоҳ «омории» ҚҲР мебошад. Он аксар вақт боиси тамбашавӣ, хато содир кардани ронандагони дигар, ҳолатҳои садамавӣ ва садамаҳои ҷиддӣ мегардад.
Баъзан ронандагон беихтиёр, аз надонистани ин қоидаҳо, ҚҲР-ро вайрон мекунанд, аммо баъзан ин корро дидаю дониста ва беибо мекунанд, аз сабаби набудани тарбияи дуруст, интизом ва фарҳанги ронандагӣ.
Имрӯз дар ин мақола мо мехоҳем дар бораи аломати «Истодан манъ аст», минтақаи амал ва ҷойҳои насби он сӯҳбат кунем, тавсиф ва акси аломати мазбурро нишон диҳем.
Ҳолатҳои қоидавайронкунӣ
Аломати 3.27 ҚҲР Тоҷикистон – «Истодан манъ аст» - аз аломатҳои намоёнтарин дар роҳ аст, ки барои пешгирии тамбашавӣ дар қитъаҳои танги роҳу пароҳаҳо ва пешгирии садамаҳо дар ҷойҳое, ки намоёниашон кам аст, кумак мекунад.
Маъмултарин чунин қоидавайронукуниҳо таваққуфи мошин дар ҷойҳои иҷозатнашуда мебошад.
Чаро ронандагон аксар вақт талаботи ин аломати роҳро вайрон мекунанд? Охир, бе вайрон кардани қоида ҳам метавонанд то ба ин аломат нарасида мошинашонро манъ кунанд. Мутаассифона, на ҳамаи ронандагони мо ба Қоидаҳои ҳаракат дар роҳ бо фаҳмиши дуруст муносибат менамоянд ва аксар вақт роҳи ҳалли барои худашон осони мушкилотро интихоб мекунанд. Онҳо дар ҷойҳои манъбуда меистанд ё таваққуф мекунанд, чунки барои расидан ба ҷои кор, ба мағоза ё мактабу боғчаи кӯдакон барои гирифтани фарзандонашон наздиктар аст, вале фикр намекунанд, ки онҳо метавонанд дар роҳ ҳолати садамавӣ ба вуҷуд оранд: аксар вақт мошинҳои онҳо на танҳо ба ронандагони дигар халал мерасонанд, балки барои пиёдагардон низ хатар эҷод мекунанд.
Аломати «Истодан манъ аст» чиро манъ мекунад?
Аломати «Истодан манъ аст» аз доираи кабуд бо камарбанди сурх ва салиби сурх дар марказ иборат мебошад. Дар минтақаи амали он ҳатто таваққуфи кӯтоҳ иҷозат дода намешавад. Ин аломати роҳ аксар вақт дар ҷойҳое истифода мешавад, ки мошини «ёрии таъҷилӣ» метавонад боиси бандшавӣ ва садама гардад, масалан дар қитъаҳои танги роҳ ё дар наздикии гардиши нишеб, ки хатари бархӯрд бо мошини дар канори роҳ истода вуҷуд дорад. Аломат инчунин дар назди биноҳои мақомоти давлатӣ, ҳифзи ҳуқуқ ва қисмҳои оташнишонӣ насб карда мешавад, то мошинҳои бозистода ба кори ин муассисаҳо халал нарасонанд. Он инчунин барои таъмини бехатарии ҳаракат дар наздикии муассисаҳои таълимӣ ва кӯдакистонҳо истифода мешавад.
Амали аломати «Истодан манъ аст» танҳо ба тарафи роҳе, ки дар он ҷойгир аст, аз ҷумла ҷазираҳои амниятӣ ва роҳравҳо дахл дорад. Маҳдудият аз ҷои насби аломат оғоз меёбад ва дар сурати набудани аломатҳои бекоркунӣ то чорроҳаи наздиктарин ё охири маҳалли аҳолинишин сурат мегирад. Дар ин ҳолат буриши баромадгоҳҳо аз ҳавлӣ ва дигар роҳҳои дуюмдараҷа амали аломатро қатъ намекунад.
Аксар вақт ба аломати «Истодан манъ аст» лавҳаҳои шарҳдиҳанда бо аломатҳои гуногун ҳамроҳ карда мешаванд. Дар онҳо хати росте (тирчае) тасвир карда мешавад, ки минтақаи амали маҳдудиятро нишон медиҳад. Агар тирча ба поён нигаронида шуда бошад, шумо наметавонед дар назди аломат истед ва агар ба боло – баъди аломат истодан манъ аст. Тирчаи дукарата маънии онро дорад, ки ронанда бояд ҳам то аломат ва ҳам баъди он бояд ҳаракати худро идома диҳад.
Агар дар лавҳаи аломат рақамҳо навишта шуда бошанд, онҳо дарозии қитъаи роҳро нишон медиҳанд, ки дар тӯли он истодан мумкин нест. Масалан, рақами «100» ба он маънист, ки маҳдудият на то чорроҳа, балки то 100 метр пас аз аломат амал мекунад. Баъзан аломатҳои рақамӣ бо тирчаҳо якҷоя карда мешаванд.
Дигар лавҳаҳои фаҳмондадиҳӣ низ мавҷуданд. Тасвири эвакуатор ҳушдор медиҳад, ки мошини зери нишона гузошташударо ба таваққуфгоҳ бурдан мумкин аст. Тасвири хаткашидашудаи одами маъюб нишон медиҳад, ки маҳдудият ба ҳама, ба истиснои маъюбони гурӯҳҳои I ва II, инчунин шахсони интиқолдиҳандаи онҳо дахл дорад.
Тасвири такси, мотосикл ё дигар воситаи нақлиёт, ки зери он «ба ғайр аз ин» навишта шудааст, маънои онро дорад, ки ба ронандагони онҳо иҷозат дода шудааст то дар минтақаи амали аломат истанд. Инчунин, дар лавҳаҳо вақт ва рӯзҳои ҳафта нишон дода мешаванд, ки дар он истодан дар зери аломат иҷозат дода мешавад.
Истодан ва таваққуф кардан чӣ фарқе доранд?
Баъзе ронандагон аломати «Истодан манъ аст» - ро бо аломати «Таваққуф манъ аст», ки ба аввалӣ монанд аст, вале аз байнаш ба ҷои салиб (ду хатча) як хат мегузарад, омехта мекунанд. Аз нуқтаи назари ҚҲР, истодан ва таваққуф кардани ду амали гуногун мебошанд.
Якум қасдан қатъ кардани ҳаракатро дар бар мегирад, ки на бештар аз панҷ дақиқа давом мекунад. Дар ин ҳолат, афзоиши маҳдудияти (лимити) вақт дар робита ба нишастан ва фуруд омадани мусофирон, инчунин боркунӣ ва борфарории воситаи нақлиёт иҷозат дода мешавад. Пас аз гузаронидани амалҳои зикршуда ё пас аз гузаштани вақт, ронанда бояд ҳаракатро идома диҳад.
Таваққуф кардан қасдан қатъ кардани ҳаракати воситаи нақлиёт ба мӯҳлати номуайян аст, ки бо савор шудан ва фаровардани мусофирон ё бор кардан ва фаровардани он алоқаманд нест. Агар мошин зиёда аз панҷ дақиқа дар ҷои худ монда бошад, дар ҳоле, ки касе ба он савор нашудааст ва ба он чизе бор карда нашудааст (ва баръакс), истгоҳ таваққуфгоҳ ҳисобида мешавад.
Бояд дар назар дошт, ки истодан ва таваққуф кардан танҳо бо хоҳиши ронанда анҷом дода мешавад, яъне агар дар пеш монеа пайдо шавад, мошин вайрон шавад ё вазъияти дигаре, ки боздоштани фавриро талаб мекунад, ин амал қасдан қатъ кардани ҳаракат ҳисобида намешавад. Аз нуқтаи назари ҚҲР чунин амал ҳамчун таваққуфи маҷбурӣ баррасӣ карда мешавад ва ба он қоидаҳои дигар татбиқ мегардад.
Дар минтақаи амали аломати 3.28 ҚҲР Тоҷикистон – «Таваққуф манъ аст» – мондани мошин мумкин нест, аммо истодан иҷозат дода мешавад.
Ҷарима чӣ қадар аст?
Агар ронанда талаботи аломатҳоеро, ки истодан ва таваққуфро карданро манъ месозанд, нодида гирифта бошад, пас тибқи Кодекси Ҷумҳурии Тоҷикистон оид ба ҳуқуқвайронкуниҳои маъмурӣ (КҲМ ҶТ), аз ҷумла моддаи 346, ӯро ҷазои ҷарима аз 70 то 150 сомонӣ, инчунин боздошти мошин ва кӯчонидани он ба таваққуфгоҳ (эвакуатсия) интизор аст.
