Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон фармонро таҳти № 911 аз 8 январи соли 2025 дар бораи «Солҳои рушди иқтисоди рақамӣ ва инноватсия» эълон намудани солҳои 2025-2030 имзо карданд.
Технологияҳои оянда ногузир ҳам дар иқтисодиёт ва ҳам дар дигар соҳаҳои ҳаёти мо ҷорӣ карда мешаванд, ҷаҳон ва кору рӯзгори одамонро дигаргун месозанд ва дар назди ҳамаи кишварҳо вазифаҳои нав мегузоранд.
Донишманди ояндашинос (футуролог) Кирилл Игнатйев зимни маърӯзааш дар Конфронси VIII байналмилалии «Индустрияи рақамии Русияи саноатӣ», ки 31 май-2 июни соли 2023 дар Нижний Новгород баргузор шуд, гуфт, чаро бояд бо замон ҳамқадам буд, технология чӣ гуна рушд хоҳад кард ва инсониятро дар ин аср чӣ интизор аст.
Дар зер чанд иқтибоси ҷолибро аз суханронии ӯ дар бораи нақлиёт ва дигар соҳаҳои ҳаёт нашр мекунем.
– Зеҳни сунъӣ (ЗС) ба ҳамон гуна инфрасохтор ва меъёре мубаддал хоҳад гардид, ки як вақтҳо роҳи оҳан барои рушди иқтисодиёт шуда буд. Ва мо, одамон, муштариёни асосии маҳсулоти ЗС мешавем, ки аксар вақт аз имкониятҳои инсон болотар хоҳанд буд. Ва бо арзон шудани технологияҳо, ба монанди компютери квантӣ, суръат ва миқёс дар ҳисобҳое, ки барои кор кардани ЗС заруранд, инсонро ба ҳайрат меоранд.
Солҳои 20-уми қарни XXI
– Шаҳрҳои замонавӣ редевелопмент (раванди навсозӣ ва таҷдиди ҷойҳои кӯҳна ва партофташуда) ва тағйир додани намуди иншооти истифодаашон бесамарро пайгирӣ мекунанд. Ҳоло иншооти алоҳида, ба монанди амволи тиҷоратии офисҳо аҳамият надоранд, зеро бисёриҳо ба таври фосилавӣ (дар хона) кор мекунанд. Аз сабаби қобилияти фармоиш додани хидматҳо дар аутсорсинг, шумораи ширкатҳои калон коҳиш меёбад. Аз ин рӯ, мо бояд муносибати дигарро ба амволи меросӣ оғоз кунем.
Ҳоло гузариш ба нақлиёти барқӣ оғоз ёфтааст. Ба зудӣ нуқтаҳои анъанавии фурӯши сӯзишворӣ (НФС) ҳамчун супермаркетҳои оддӣ дар роҳ қабул карда мешаванд ва татбиқи технологияи зарядпуркунии фаврӣ оғоз меёбад. Батареяҳо меафзоянд, мӯҳлати фаъолияти батареяи мошинҳои барқӣ беҳтар мешавад ва пешгӯӣ кардан мумкин аст, ки пас аз чанд сол 1000 км бо як пур кардани барқ ба стандарт табдил меёбад.
Айнакҳои дорои дастасӣ ба интернет ба воқеият табдил меёбанд. Технологияи хеле ҷолиб барои рушди шабакаҳои иҷтимоӣ. Агар айнакҳои муқаррарии мо, на VR, ба интернет дастрасӣ дошта бошанд, пас мо огоҳиномаҳо ва сигналҳои муҳимро дар сиғаи воқеӣ дастрас менамоем. Мо метавонем он чизеро, ки мебинем, ҷараён диҳем, тасвирро дар пеши чашми худ бо сифати баланд ба одамони дигар ирсол намоем. Ин ба одамон имкон медиҳад, ки ба шахси дорои камераи бе камера табдил ёбанд.
Техникаи омехтаи (гибридии) хона ва офис. Электроника бо бисёр хусусиятҳо, дастгирии 5G ва дар охири солҳои 2020 – 6G дастрас мешавад. Ҷаҳони интернети ашё бо мо оромона муошират карда, фармоишҳои садоӣ ва ҳамкорӣ бо ҳамдигарро дар сатҳи сифатан нав қабул мекунад.
Тарҷумаи фаврии нутқи шифоҳӣ ҳангоми муошират бо забонҳои гуногун. То охири солҳои 2020-ум бо соддатарин гаҷетҳо (гӯшмонакҳо ё айнакҳои ба интернет пайвастшуда) интиқол ва қабули мустақими тарҷумаи нутқи зиндаи шахсе, ки дар пеши мо сухан мегӯяд, имкон фароҳам меояд. Ин ба технологияи хонагӣ табдил меёбад.
Даст кашидан аз пули нақд. Мо аллакай ба он хеле фаъолона наздик мешавем ва ин оқибатҳои зиёд дорад. Коҳиши назарраси фасод, ки дар натиҷаи қатъи ҷараёни молиявӣ ба вуҷуд меояд. Ҷаҳони комилан аз ҷиҳати молиявӣ шаффоф бо сатҳи баланди назорат фаро мерасад. Ва давлат, муассисаҳои молиявӣ, ширкату корпоратсияҳо ҳатман аз ин истифода хоҳанд кард.
Афзоиши рақобати шаҳрҳо барои истиқомат. Ҳоло шаҳрҳо ба ҳалли мушкилот барои беҳтар кардани бароҳатии зиндагии ашхосе, ки ба таври фосилавӣ дар хона кор мекунанд, шурӯъ мекунанд. Шояд одамон ба ҷои шаҳрҳои пурғавғо ба шаҳрҳои хурди ором ва музофотӣ бо муҳити бароҳат афзалият диҳанд. Аммо рушди минбаъдаи мегаполисҳо ба супермегаполисҳо бо аҳолии беш аз 50 миллион нафар дар як шаҳр низ аз эҳтимол дур нест.
Теъдоди нақлиёти хурди барқӣ аз нақлиёти калонҳаҷм бештар мешавад. Дар шаҳрҳои пешрафта чунин рӯй медиҳад: велосипедҳои оддӣ бо велосипедҳои барқӣ иваз карда мешаванд, дар бораи скутерҳои барқӣ ҳоҷати гап ҳам нест - танҳо скутерҳои кӯдакона ба таври пештара оддӣ боқӣ мемонанд.
M-commerce аз e-commerce комилан болотар аст. Ҳама харидҳои мо ба зудӣ танҳо тавассути гаҷетҳои мобилӣ ба амал меоянд.
Блокчейн (blockchain) дар миёнаи солҳои 2020-ум ҳангоми бақайдгирӣ, таъйиди нотариалӣ, гирифтани шаҳодатнома ва тасдиқи ҳаққи муаллифӣ ва ғайра ба таври оммавӣ истифода бурда мешавад.
Дар саноати гаҷетҳо ва сипас дар соҳаи тандурустӣ низ энергияи кинетикии ҳаракат ва гармии бадани инсон истифода мешавад. Ин манбаи иловагии энергия аст. Гаҷетро ба ҷайбатон мегузоред ва он танҳо аз гармии бадан қувват мегирад.
Солҳои 30-юми қарни XXI
– Ташаккули супермегаполисҳо, ки қаламрави онҳо на бо сарҳадҳо, балки бо суръати ҳаракат муайян карда мешаванд. Мисол мегирем шаҳри The Line дар Арабистони Саудиро, ки дарозии он 180 км аст. Он соҳилҳо, кӯҳҳо ва биёбонро низ фаро мегирад ва дар айни замон дорои шабакаи рушдёфта ва босуръати нақлиётӣ ба шумули нақлиёти капсулавии вакуумӣ мебошад. Ҳаракат нисбат ба метро тезтар аст. Ва шаҳр аз нуқтаи назари имконияти зуд аз як нуқта ба нуқтаи дигар гузаштан баррасӣ карда мешавад, на аз рӯи нуқтаҳои алоҳида дар харита. Ворид кардани нақлиёти босуръат ба шаҳрҳои кӯҳна душвортар аст, аммо ин бешубҳа рӯй хоҳад дод. Технологияи автопилот барои кӯмак ҳозир мешавад.
Оғози оммавии истифодаи нақлиёти бесарнишин. Ин технологияҳои деринаи фаҳмо мебошанд, аммо танҳо татбиқи ҳамаҷонибаи технологияҳои нави алоқаи мобилӣ, шинохти тасвирҳо ва тавлиди ҷаҳони 3D имкон медиҳад, ки пурра ба нақлиёти бехатар ва бесарнишин гузарем. Автопилоти насли 4-ум бояд аз инсон беҳтар ва боэътимодтар шавад. Аммо барои рушди технологияҳои марбута вақти зиёд лозим аст. Интизор меравад, ки автопилотҳо ба хатсайрҳо, хусусан дар боркашонӣ ва навъҳои он, нақлиёти обӣ ва албатта, нақлиёти автомобилии пешрафта ворид карда шаванд.
Сандуқҳои хазинавӣ (кассаҳо) бинобар нолозим шуданашон дар тиҷорат ба осорхонаҳо супорида мешаванд, тавре ки дар гузашта бо арифмометрҳо (дасгоҳҳои ҳисобкунии электронӣ, ЭВМ) рӯй дода буд.
Дастрасӣ ба интернет барои ҳама гуна айнакҳо ба меъёр (стандарт) табдил меёбад. Яъне, дар солҳои 2020-ум онҳо нав пайдо мешаванд ва то соли 2030 аллакай ба стандарт мубаддал мегарданд, тавре ки ҳоло смартфон амалан чунин шудааст.
Асбобҳои рӯзгор интерфейси овозӣ хоҳанд дошт.
Истифодаи маҳсулоти ивазкунандаи «душманони сафед» - и инсоният: намак ва шакар равнақи бесобиқа пайдо мекунад. Масалан, ҷалбакҳои обӣ ва дигар маҳсулоте, ки ба истеҳсоли шакар ва ивазкунандаи намак имкон медиҳанд. Дар ҷаҳон дар ин самт аллакай панҷ-шаш технологияи пешсаф мавҷуд аст, ки минбаъд онҳо дар ҳама ҷо паҳн мешаванд.
Қариб ҳар рӯз бадани инсонро чип метавонад назорат кунад. Мавзӯи муҳим дар бораи афзоиши давомнокии умр. Бо дастрасии чунин чипҳо ва татбиқи ғайриинвазивӣ (масалан, дар шакли капсулаи нӯшокӣ), зарурати гузаронидани тадқиқоту амалиёти мураккаб, гаронбаҳо ва на он қадар самарабахш, аз қабили томография, гастроскопия, колоноскопия қисман аз байн меравад. Дар натиҷаи кор кардани чипҳо тамоми маълумоти зарурӣ дар бораи ҳолати бадан шабонарӯзӣ ҷамъоварӣ карда мешавад, шахс дар бораи бемориҳо зудтар маълумот мегирад. Тибби пешрафта аз рӯи ин ҳушдорҳо зудтар қарор қабул мекунад.
Масоҳати минтақаҳои пиёдагарди шаҳрҳои миллионнафарӣ нисбат ба солҳои 2020-ум се маротиба зиёд мешавад. Ин суръати тахминии рушди муҳити шаҳрӣ дар соҳаи шаҳрсозӣ (урбанистика) мебошад.
Мошинҳои барқии сериявӣ 1000 километро бо як пуркунии заряд тай мекунанд. Ин дар маҷмӯъ бо муҳаррики дизелӣ ё бензинӣ ғайриимкон аст, зеро, ба истиснои технологияҳои махсуси пӯшида (ҳарбӣ ва таҷрибавӣ), рушди ин намуди муҳаррикҳо аллакай қатъ карда шудааст. Ягон маркази илмие вуҷуд надорад, ки дар масъалаи зиёд кардани масофаи ҳаракати мошин бо як пуркунии сӯзишворӣ ҷиддӣ кор кунад. Ҳама аллакай дар бораи технологияҳои дигар, пеш аз ҳама дар бораи барқ, сипас сӯзишвории биологӣ фикр мекунанд.
Мошинҳои электрикӣ ҷолибтаранд, зеро онҳо хидмати камтарро талаб мекунанд ва дар оянда бо технологияҳои арзони барқ мутобиқ мешаванд.
Асъорҳои миллӣ рақамӣ карда мешаванд. Ин раванд бо хуруҷи пули нақд алоқаманд буда, сипас якҷоя кардани навъҳои муайяни воситаҳои ҳисоббаробаркунии асъор то муқоисаи номиналӣ имконпазир аст.
Асоси нави технологии компютерҳо: квантӣ ё молекулавӣ. Дар нимаи дуюми солҳои 30-ум ин технология хеле арзон мешавад. Ҳамзамон насли навбатии таҳияҳо оғоз меёбад: компютерҳои оптикӣ ва ДНК-компютерҳо, ки имкон медиҳанд доираи нави вазифаҳо барои зеҳни сунъӣ ҳалли худро ёбанд.
Платформаҳои хӯрокворӣ ва хизматрасонии тиббӣ бо ҳам муттаҳид карда мешаванд. Одамон аллакай худро назорат мекунанд, ёрдамчиёни шахсӣ ва мушовирони ғизо ва саломатӣ доранд, инчунин барномаи шахсӣ доранд ва тамоми ҷаҳон ба ин тартиб бо ҳам алоқаманд хоҳад буд, аз ҷумла тавассути сабтҳои (картаҳои) тиббии шахсӣ.
Паҳншавии майдончаҳои парвоз барои бесарнишинҳо (дронҳо), дар солҳои 2030-ум онҳо хеле зиёд мешаванд, технология ба миқёси калон рушд мекунад.
Чархбол ҳамчун як намуди нақлиёт моли таърих мешавад, ба истиснои иҷрои вазифаҳои мудофиавӣ, зеро дронҳо дар ҳама ҳолатҳои дигар зудпарвоз ва самараноктаранд ва бо мурури замон қувваи бештари бардоштани борро пайдо мекунанд.
Шакли байналмилалии ҳамкорӣ дар солҳои 30-ум тағйир меебад, механизмҳои комилан дигар пайдо мешаванд, ки дар асоси мантиқи тарбияи рақамӣ сохта шудаанд.
Донишгоҳҳо ва платформаҳои рақамии маориф ба таври васеъ барномаҳои худро ба вақти холии инсон сарф мекунанд. Муҳим он аст, ки одамон шахсан умрашонро самаранок гузаронанд.
Нано-роботҳо дар ҳама ҷо дар амалиёти мураккаб истифода мешаванд. Ҳоло ҳиссаи иштироки онҳо 7% аст ва онҳо нокомиланд. Ва то солҳои 30-ум, тақрибан 50% вазифаҳои марбут ба ҷарроҳии тиббӣ бо ёрии роботҳои нано ҳал карда мешаванд.
Репродуксияи (аксгирии) қариб ҳамаи узвҳои инсон ба истиснои мағзи сар имконпазир мегардад.
Солҳои 40-уми қарни XXI
– Ғизо (хӯрду хӯрок) низ «ҳушманд» мешавад ва дар бораи ҳолати бадан хабар медиҳад. Ин идомаи таърихи чипҳо на танҳо дар шакли капсулаҳо ё ампулаҳо мебошад, балки, тавре мегӯянд, «бо нон» ба бадан низ ворид мешавад.
Композитҳо (маводҳои иборат аз чанд таркиби химиявӣ) дар солҳои 40-ум бар металлургия ба таври назаррас ғолиб меоянд, зеро онҳо зиёда аз 80% вазифаҳоеро, ки имрӯз металлҳо ҳал мекунанд, ба ҷо хоҳанд овард.
Системаи андоз бо паҳншавии васеи хизматрасониҳои андоз барномарезӣ карда мешавад. Намунаи оддитарини хизматрасонии андоз таваққуфгоҳи пулакӣ мебошад. Танҳо онҳое, ки ба он ниёз доранд, ихтиёрӣ пардохт мекунанд. Ва ин бешубҳа андоз аст, зеро даромад аз таваққуфгоҳи пулакӣ ба буҷаи шаҳр ворид мешавад.
Солҳои 40-ум оғози давраи муҳими фардикунонии доруҳо хоҳад буд.
Одамон тасвири бинишро бо ҳамдигар қариб дар ҳама ҷо мубодила мекунанд.
Зиёда аз нисфи биноҳои сохташаванда биноҳои нав мебошанд, ки бо истифода аз технологияҳои нави экологӣ сохта шудаанд, яъне ҳамон антропономика дар сохтмон.
Роҳҳои автомобилгард на танҳо бо пардохт барои истифодаи роҳ, балки бо пур кардани нақлиёт бо барқ пулакӣ карда мешаванд. Ин аллакай воқеият аст. Аммо дар солҳои 40-ум он на натаҳо оммавӣ, балки саранок хоҳад буд.
Вақти кор ва истироҳат хеле омехта аст, мафҳуми «таътил» (ё рухсатӣ) ба таври истисноӣ истифода мешавад. Агар ба наздикӣ дар бораи кам кардани рухсатӣ то 3-4 рӯз сӯҳбат карда бошем, пас дар оянда мо умуман дар ин бора фикр карданро бас мекунем. Одамон ҳам кор мекунанд ва ҳам истироҳат.
Технологияи тағйирёбии ҳарорати маҳаллӣ дар фазои ҷамъиятӣ истифода мешавад. Кӯчаи пиёдагард, ки мо аз таваққуфгоҳи гарм ва зеризаминӣ ба он мерасем, ба шарофати дастгоҳҳои муосир дар фасли зимистон низ гарм аст. Ва дар фасли зимистон дар иқлими сард ё дар тобистон дар иқлими хеле гарм одамон дар кӯчаҳои шаҳрҳо комилан бароҳат сайр мекунанд, зеро ҳарорат ба ниёзҳои онҳо мутобиқ ва танзим карда мешавад.
«Шаҳрдории рақамӣ» ба идоракунии хоҷагии маҳалҳои аҳолинишин тавассути барномаҳои ЗС шурӯъ мекунад.
Солҳои 50-уми қарни XXI
– Сенарияҳои воқеии амал дар ҳолатҳои фавқулоддаи сардшавӣ ё гармшавии глобалӣ омодаанд. Модели нави ташкили тиҷорат: шартномаҳои интеллектуалӣ пулакӣ мешаванд, на саҳмияҳо.
Монетизатсия фавран сурат мегирад, вақте ки муштарӣ барои мол, хизмарасонӣ ё эҳсосот (ҳатто лайк мондан) пул пардохт кардааст.
20 соат кор дар як ҳафта барои даромади миёна кофӣ аст.
Ҳамлу нақл ба минтақаи наздики кайҳон ба барномаи пешбари кайҳонӣ табдил меёбад.
Таҳаввулот дар ҷаҳони моддӣ. Зиёда аз нисфи ашёе, ки қаблан аз металлҳо, шиша, чӯб, бетон ва санг истеҳсол мешуданд, аз композитҳо ва полимерҳо сохта мешаванд. Майдони аграрӣ нисбат ба соли 2020 беш аз ду баробар коҳиш меёбад, вазифаҳои бахши маҳсулоти кишоварзӣ аз ҷониби истеҳсолоти дигар ҳал карда мешаванд.
Маҳсулоти асосии ройгон. Одамон барои молҳои ҳаррӯза на мустақиман, балки бавосита пардохт мекунанд. Масалан, на барои нон, балки барои маълумоте, ки биочипҳои он ба мо медиҳанд.
Меъёри (стандарти) платформаҳои рақамӣ вокуниш ба андешаҳои шахс мебошад.
Бӯйи маҳсулоти виртуалӣ тариқи онлайн интиқол дода мешавад.
Назорат то ҳадде ҷорӣ карда мешавад, ки ба муассисаҳои хизматрасонӣ имкон намедиҳад фикрҳои бади инсонро, масалан, фикрҳои беморони рӯҳиро амалӣ кунанд. То он вақт муҳандисии генетикӣ ҳанӯз ҳалли мушкилоти мубориза бо спектри зиёди ихтилоли равонӣ ва бемориҳоро иҷозат намедиҳад.
Мошинҳои хурди барқӣ бо нархи мошини барқии калонҳаҷм фурӯхта мешаванд.
Дар ҷаҳони пешрафта ягон ширкат бо зиёда аз 1000 нафар корманд вуҷуд надорад.
Технологияи муошират бо ҳайвонот пайдо мешавад.
Низоми андозбандӣ арзишҳои антропонимикаро пайгирӣ мекунад: онҳое, ки тарзи ҳаёти солимро пеш намегиранд, тавсияҳои менеҷерони тарзи ҳаёти солимро нодида мегиранд, калорияҳоро сӯиистифода мекунанд, андози бештар месупоранд.
Теъдоди аҳолии кураи Замин ҳудуди 10 миллиардро убур мекунад.
Охири қарн
– Космодром (ҷои ба ҳаво сар додани киштиҳои кайҳонӣ) дигар як иншооти махсуси мураккаб нест, кайҳон ба ҳама дастрас аст.
Растаниҳои олами баҳриро инсон нисбат ба соли 2020 беш аз 10 000 маротиба зиёдтар истифода мебарад.
Худкушӣ қариб ғайриимкон мегардад, зеро оғозу ҷараёни ин тасмим низ назорат карда мешавад.
Технология ба шахси фалаҷшуда имкон медиҳад, ки нисфи вазифаҳои шахси солимро иҷро кунад.
Технология ба танзими ҳолати одамони гирифтори синдроми Аспергер (аутизми сабук) шурӯъ мекунад.
Об барои таҳлил ва танзими ҳолати бадани инсон истифода мешавад.Ин пешрафти технология аст. Аввал мо бадани худро тавассути планшетҳо ва ампулаҳо таҳлил мекунем, баъд бо хӯрок ва баъд танҳо як пиёла об нӯшидан кофӣ аст –ва таҳлили пурраи бадан анҷом дода мешавад.