Тоҷикистон - яке аз қадимтарин давлатҳои ҷаҳон ба ҳисоб меравад. Ҳанӯз пеш аз миёнаи ҳазорсолаи якуми пеш аз милод дар ҳудуди Тоҷикистони муосир  суғдиён ва бохтариён, ки давлатҳои машҳури худро дар замонҳои қадим бо номи Суғдиён ва Бохтариён таъсис дода буданд, маскун буданд. Дар асри VI пеш аз милод ин ҳудуд бо ҳокимияти форсии Аҳмадониён забт карда шуда буд, аммо аллакай дар асри IV пеш аз милод ҳокимияти Аҳмадониён зери зарбаҳои лашкари Искандари Мақдунӣ, ки Суғдиёну Бохтариёнро (бо душвориҳои сахт) забт кардаанд, афтод. Дар асри I пеш аз милод дар ин ҷо давлати нави пуриқтидор - Ҳокимияти Кушониён ташаккул ёфт ва пас аз пошхурии он дар асри III пеш аз милод Суғдиён  ва Бохтариён дар як муддати кӯтоҳ зери ҳукмронии ҳокимияти Сосониён қарор гирифтанд. Пас аз пошхурии он ҳудуди кишвар борҳо аз ҷониби империяҳои тавоно - аз сулолаи Сомониён (солҳои 875-999) ва ҳокимияти муғулҳо Темур  (Темури ланг) то хонигарии аморати Бухоро ва ҳокимияти Руссия "аз даст ба даст" гузашт.

              Дар қаламрави Тоҷикистони муосир шаҳрҳои қадимаи Панҷакент (аз асри VI инҷониб маълум аст), Хуҷанд, Уро-Теппа (то кунун бо маҳсулоти ҳунармандони маҳаллӣ маъруф мебошад), Исфара, Конибодом ва ғайра ҷой гирифтаанд. Мероси таърихӣ ва фарҳангии Тоҷикистон инчунин ёдгориҳои меъмории шаҳрҳои ҳамсоя - Ӯзбекистон (Самарқанд, Бухоро ва ғайра) мебошанд, ки бо он Тоҷикистон муддатҳои тӯлонӣ як давлатро ташкил медод. Қобили қайд аст, ки дар худи Тоҷикистон чунин ёдгориҳои таърихӣ ба монанди қалъаи Ҳисор, мақбараи Хоҷа Машҳад, Аҷина-Теппа бо боқимондаи монастирҳои буддоии асрҳои VII-VIII -ум